15/06/2001: VERSLAG NAMENS DE COMMISSIE VOOR DE BINNENLANDSE ZAKEN, DE ALGEMENE ZAKEN EN HET OPENBAAR AMBT UITGEBRACHT DOOR MEVROUW Géraldine PELZER-SALANDRA

DAMES EN HEREN,

Uw commissie heeft op 13 maart 2001 het college van deskundigen belast met de controle van de geautomatiseerde stemmingen en stemopnemingen gehoord met betrekking tot zijn verslagen over de verkiezingen van 8 oktober 2000 en van 3 december 2000 (DOC 50 0923/001 en DOC 50 0923/002).

I. - INLEIDENDE UITEENZETTING DOOR HET COLLEGE VAN DESKUNDIGEN BELAST MET DE CONTROLE VAN DE GEAUTOMATISEERDE STEMMINGEN EN STEMOPNEMINGEN

De heer Emmanuel Willems, lid van het college van deskundigen, licht vooreerst de in de hierboven vermelde verslagen opgenomen besluiten toe.

Het doel van de geautomatiseerde stem- en stemopnemingssystemen, met name het uitbrengen, het registreren, het visualiseren en het tellen van de stemmen volgens de wettelijke bepalingen, werd bereikt.

Het incident dat zich in het kanton Veurne heeft voorgedaan, is niet te wijten aan een fout in verband met het geautomatiseerde stemsysteem, maar aan het niet naar behoren volgen van de voorgeschreven procedure.

Voorts staat de spreker stil bij een aantal aanbevelingen van het college.

De gebruiksvriendelijkheid van de geautomatiseerde stemsystemen kan nog verhoogd worden door de leesbaarheid van de schermen te vergroten. Met name het voorzien van voldoende witruimte tussen de kolommen en het gebruik van kleuren worden hierbij aanbevolen.

Deze systemen kunnen op technisch vlak nog verbeterd worden door het preventief vervangen van de batterijen, het inbouwen van een « uninterruptible power supply » in de urne en de stembus en het scheiden van het initialiseringstoestel van de urne.

De transparantie voor de kiezer kan verhoogd worden door onder meer voldoende ruchtbaarheid te geven aan de bestaande controlemogelijkheid en door het vrijgeven van de volledige broncode.

De heer Willems besluit dat de huidige systemen voor elektronische stemming op punt staan. Indien nieuwe technieken zouden worden ingevoerd, zullen deze vanzelfsprekend aan nieuwe tests onderworpen moeten worden.

De elektronische stemopneming bij optische lezing is volwassen en betrouwbaar geworden. Wel dient te ijkingsprocedure transparanter te verlopen en dient de verifieerbaarheid verbeterd te worden.

De heer Bart Martens, lid van het college, overloopt de wijzigingen die werden ingevoerd na de verkiezingen van 13 juni 1999.

De transparantie van de elektronische stemming werd verhoogd door het invoeren van de controlemogelijkheid, enerzijds, en door het ter beschikking stellen van een gedeelte van de broncode, anderzijds.

De voor de elektronische stemopneming bij optische lezing gebruikte apparatuur werd op een aantal punten aangepast.

Op het vlak van de praktische organisatie hebben zowel het ministerie van Binnenlandse Zaken als de constructeurs belangrijke inspanningen geleverd.

De termijn binnen dewelke het college zijn controleopdracht kan uitvoeren gaat voortaan in op de veertigste dag vóór de stemming. Toch kan de opdracht in de loop van de dag van de stemming slechts in zeer beperkte mate uitgevoerd worden wegens een gebrek aan beschikbaar personeel.

II. - BESPREKING

A. Vragen en opmerkingen van de leden van de commissie - Antwoorden van de leden van het college

De heer Jean-Pierre Detremmerie (PSC) informeert naar de precieze reden waarom de verkiezingen van Jurbeke vernietigd werden. Slechts weinig gemeentelijke overheden zullen immers nog bereid gevonden worden om te investeren in de middelen voor de elektronische stemming zolang dit niet volledig onderzocht is.

De heer Freddy Tomicki, lid van het college, verklaart dat het incident waar hij weet van heeft een verkeerde handeling is van de voorzitter van een van de stembureaus, maar dat de door de technici van het ministerie van Binnenlandse Zaken genomen maatregelen correct waren. Op grond van de informatie waarover hij beschikt, blijkt uit het vernietigingsarrest van de Raad van State dat een niet-verzegelde stembus uit een ander stem bureau de hertelling heeft verhinderd; de vernietiging berust op die grond. De heer Willems voegt daaraan toe dat de fout niet aan de gebruikte software toegeschreven kan worden. Deze liep immers probleemloos in andere stemopnemingsbureaus. De heer Robby Deboelpaep, lid van het college, stelt dat «het geval Jurbeke» dus eigenlijk buiten de opdracht van het college valt. Alleen de minister van Binnenlandse Zaken kan een onderzoek dienaangaande instellen. Uiteraard volgt het college het incident op de voet.

De heer Willy Cortois (VLD) wil van het college van deskundigen horen dat fraude zowel tijdens de stemverrichtigen als tijdens de visualisering volledig uitgesloten is.

Daarnaast informeert hij naar de technische en financiële haalbaarheid van het facultatief ter beschikking stellen van een bewijs van de stemming. Hij verwijst in deze context naar het gebruik bij de banken om een afschrift op papier te verstrekken dat - aangezien het geen juridische waarde heeft - louter psychologisch werkt.

Voorts wil hij de evolutie kennen betreffende de beveiliging tegen de fouten op het niveau van de input zodat de problemen die zich in het kanton Veurne hebben voorgedaan, niet opnieuw kunnen opduiken. Verder vraagt hij welke maatregelen overwogen worden ter bescherming van het materiaal vóór de stemming.

Ten slotte wenst de heer Cortois te vernemen of de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester een belangrijke weerslag zou hebben op het systeem.

De heer Willems stelt dat de kans op fraude tijdens de elektronische stemverrichtingen omzeggens nihil is.

Een elektronische inbraak in de computers is immers zo goed als onmogelijk omdat deze niet in een netwerk geschakeld zijn. Daarenboven gebeuren de datatransfers door middel van geëncrypteerde gegevensdragers.

De fraude zou dus op het niveau van de software voor de telling van de uitgebrachte stemmen moeten geïnduceerd worden om een weerslag op het resultaat te kunnen hebben. Zulks is evenwel niet mogelijk zonder toegang te verkrijgen tot de broncode en tot de procedures om de diskettes aan te maken. Voorts is de procedure die in dit stadium gevolgd wordt, bij een elektronische stemopneming echter identiek aan deze bij de traditionele verwerking. Vervolgens wijst de spreker op de nadelen van het uitreiken aan de kiezer van een bewijs van zijn stemming.

Het document zou omwille van het geheim van de stemming in het stemhokje moeten geprint worden. De overeenkomst van de gegevens die zich op de magneetkaart bevinden, met deze op de print is niet vanzelfsprekend omdat men met twee dragers moet werken. De duur van de kiesverrichtingen zou onvermijdelijk oplopen.

De juridische waarde van het geprinte document zou moeten bepaald worden (een louter geheugensteuntje of een instrument in het kader van een eventuele manuele hertelling ?). Hierbij wijst hij op de reeds doorgevoerde maatregel die de burger in staat stelt om op het even welke computer zijn stem te visualiseren. Deze zou dezelfde psychologische geruststelling moeten bieden als bijvoorbeeld de prints van de bank. De heer Martens verwijst naar het verslag van het college voor de historiek van het incident dat zich in het kanton Veurne heeft voorgedaan ( DOC 50 0923/001 - blz. 53-55).

De heer Willems herinnert eraan dat het college niet bevoegd is voor het beoordelen van de beveiliging van het stemmateriaal vóór de stemming.

De heer Deboelpaep stelt dat de rechtstreekse verkiezing van de burgemeester technisch gezien neerkomt op een bijkomende verkiezing indien het huidige telsysteem gevolgd wordt. De zaken zouden vanzelfsprekend wel ingewikkeld er worden indien bijvoorbeeld de verschillende landsgedeelten zouden beslissen elk een eigen telsysteem toe te passen.

De heer André Frédéric (PS) polst het college inzake de bewering als zouden vooral bejaarden moeilijkheden ondervinden bij het uitbrengen van hun stem.

Voorts benadrukt hij dat boven alles de intentie van kiezer gerespecteerd moet worden.

In dit kader wenst hij dan ook duidelijke antwoorden op de volgende vragen:
- kan de verkiezingsuitslag beïnvloed worden via het electriciteitsnet ?
- kan een elektronische kaart verkeerd ingelezen worden ?
- kunnen de resultaten op het niveau van de telling gemanipuleerd worden ?

Verder meent hij dat een print de kiezer zou kunnen geruststellen. Het document zou - in het raam van een hertelling - tevens van groot praktisch nut kunnen zijn.

Ten slotte informeert hij naar de kosten van het geautomatiseerd stemmen in vergelijking met die van het klassieke systeem.

De heer Deboelpaep is van oordeel dat - gezien de korte tijd die de gemiddelde kiezer in het stemhokje doorbrengt (ca. 20 sec) en het feit dat het college geen leeftijdsgebonden problemen heeft vastgesteld - het argument dat het uitbrengen van de stem als moeilijk zou ervaren worden, sterk gerelativeerd moeten worden. De heer Bruno Hick, lid van het college, wijst op het feit dat de afwezigheden bij een geautomatiseerde stemming niet hoger liggen dan bij de klassieke stemming.

De heer Willems stelt met nadruk dat fraude via het electriciteitsnet onmogelijk is.

Een stemkaart wordt binair gelezen; dit betekent dat het resultaat van een lezing ofwel correct ofwel niet gelezen wordt. Een verkeerde inlezing is derhalve niet mogelijk.

De spreker verklaart in het kader van de telprocedure meer vertrouwen te hebben in de computer dan in de manuele procedure waarbij allerlei menselijke factoren, zoals bijvoorbeeld vermoeidheid, een rol spelen.

Een print is technisch gesproeken geen winstpunt.

Omdat men met twee dragers moet rekening houden brengt deze werkwijze meer moeilijkheden teweeg dan het vragen oplost. Uit vaststellingen van het college is gebleken dat de kaart in de urne niet meer gewijzigd wordt. Een hertelling is dus perfect mogelijk.

De heer Deboelpaep herinnert de spreker eraan dat het opstellen van een kosten-batenanalyse niet tot de bevoegdheden van het college behoort.

De heer Hick voegt daaraan toe dat niet het drukken van de kosten maar het ontbreken van de mensen om de stemverrichtingen te begeleiden, aan de basis lag van de ontwikkeling van de geautomatiseerde stemming.

Mevrouw Géraldine Pelzer-Salandra (AGALEVECOLO) informeert of het college over voldoende tijd en middelen beschikt om de hem opgedragen taak naar tevredenheid te vervullen.

Tevens vraagt zij zich af of bij de geautomatiseerde stemming een controle door de burger nog mogelijk is.

Voorts kan zij zich er niet toe brengen haar vertrouwen uit te spreken in een systeem dat wel gecontroleerd kan worden maar niet gecontroleerd wordt.

Verder betwijfelt zij dat de bij het elektronisch stemmen gevolgde werkwijze, waarbij eerst de partij en darna de kandidaat moet aangeduid worden, geen invloed zou hebben op het stemgedrag.

Vervolgens informeert zij of het college zich in staat acht om - op grond van de tot op heden opgedane ervaringen - tot algemene conclusies te komen.

Ten slotte wenst zij enige uitleg over de in het verslag vermelde « smartcard».

De heer Willems stelt dat de periode waarover het college nu beschikt, niet toelaat om op een andere manier dan via steekproeven te werken. Daarenboven wijst hij erop dat de hiërarchische overheden van de leden van het college de in het kader van het college uit te voeren taken eerder als een last beschouwen en zeker niet geneigd zijn om deze te verruimen.

De heer Deboelpaep verwijst naar de aan de Vrije Universiteit van Brussel uitgevoerde studie naar aanleiding van de verkiezingen van 13 juni 1999, waaruit bleek dat het uitbrengen van voorkeurstemmen wel degelijk zou beïnvloed worden door de plaats van de kandidaat op de tabel, zij het miniem.

De heer Willems verduidelijkt dat de in het verslag geformuleerde suggestie om een « smartcard» te gebruiken in plaats van paswoorden, ertoe zal bijdragen dat de code van de einddiskette van een urne langer wordt zodat zij nog moeilijker te achterhalen is.

De voorzitter, de heer Paul Tant (CVP), meent dat de volgende suggesties het systeem zouden kunnen verbeteren:
- het verbreden van de kolommen tussen de lijsten;
- het wijzen van de kiezer op de mogelijkheid om de uitgebrachte stem na te zien;
- het ter beschikking stellen van verschillende telprogramma’s waaruit bij de aanvang van de telverrichtingen een keuze zou moeten gemaakt worden;
- het gebruik van de optische lezing in kleine kiesomschrijvingen;
- het aandringen bij de minister van Binnenlandse

Zaken dat de verstrekte informatie correct én volledig moet zijn;
- het opdrijven van het toezicht op de voorbereiding.

Voorts verklaart hij zwaar te tillen aan de opmerking van het college met betrekking tot de rol van de externe constructeurs en de afhankelijkheid van het ministerie van Binnenlandse Zaken ervan.

Vervolgens is hij van oordeel dat - indien de toegemeten periode waarin het toezicht dient te worden uitgeoefend, niet kan worden uitgebreid - het college over meer mensen dient te beschikken.

Ten slotte wijst hij op het verschil qua gebruik van de geautomatiseerde stemmingssystemen tussen de beide landsgedeelten.

C. Replieken

Mevrouw Géraldine Pelzer- Salandra (AGALEVECOLO) dringt erop aan dat de overheid naar aanleiding van de vervanging van het huidige stemsysteem, dat elektronisch gesproken oud is, de nieuwe vereisten,

zoals de mogelijkheid om de uitgebrachte stem op de magneetkaart te printen, moet voorzien. Daarenboven moet de overheid zich bij de keuze voor een bepaald stemsysteem laten leiden door het principe dat de snelheid ondergeschikt is aan de juistheid.

De heer Willems suggereert- met het oog op het verhogen van de fraudedrempel - dat de voorzitter van een stemopnemingsbureau bij de aanvang van de stemverrichtingen uit een aantal stemprogramma’s zou kunnen kiezen.

De heer Martens signaleert dat het technisch haalbaar maar nog zeer duur is om de uitgebrachte stem op de magneetkaart te printen. De heer Deboelpaep voegt daaraan toe dat er in de door de vorige spreker geopperde mogelijkheid slechts een drager is maar dat dit systeem een andere technologie vergt.

D. Regeling der werkzaamheden

Onderhavig verslag zal dienen als basis voor een gedachtewisseling met de minister van Binnenlandse Zaken.

De rapporteur, Géraldine PELZER-SALANDRA

De voorzitter, Paul TANT