14/03/2012: Open brief aan de heer Charles Picqué, Minister- president van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Is dat wérkelijk zo?

Context

Hoewel het tot en met de laatste verkiezingen (juni 2010) aan 44% van de kiezers opgelegde electronische stemsysteem al verouderd is en vanwege het gebrek aan betrouwbaarheid en transparantie alom veroordeeld werd, zou het in oktober 2012 in een groot aantal gemeenten - waaronder 17 van de 19 gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest - nogmaals gebruikt moeten worden.
Dat neemt niet weg dat de politieke verantwoordelijken van de verschillende machtsniveaus, nadat ze zich van deze tekortkomingen rekenschap gaven, in onderling overleg tot het besluit zijn gekomen dat dit systeem vervangen dient te worden.
Ondanks het feit dat de electronische stemsystemen overal in de Europese Unie worden afgewezen of afgebouwd, hebben in België zowel de federale, de Vlaamse als de Brusselse regering echter besloten de piste van de electronische stembusgang verder te bewandelen en een nieuw hybride systeem van de firma Smartmatic waarbij ook een papieren stembiljet wordt geproduceerd in gebruik te nemen, en dat met de uitdrukkelijke ambitie het vanaf de verkiezingen van 2014 in het gehele land op te leggen.

Beknopte beschrijving van het Smartmatic-stemsysteem

De kiezer maakt zijn keuze met behulp van een stemmachine die met een voor aanraking gevoelig scherm is uitgerust. Om tot deze machine toegang te verkrijgen, beschikt de kiezer tijdelijk over een als sleutel dienst doende chipkaart waarmee de kiezer zijn stem kenbaar maken kan, die na inbreng in de stemmachine toegang geeft tot die verkiezingen waarvoor de kiezer het recht heeft te stemmen. Deze chipkaart wordt door verschillende kiezers opnieuw gebruikt, en is geacht telkens opnieuw geïnitialiseerde te worden. Wanneer de kiezer zijn stem heeft bekrachtigd drukt de machine een ticket af waarop de keuze van de kiezer leesbaar is gemaakt. Op dat ticket staat ook een een voor de kiezer onleesbare twee-dimensionele barcode. Vooraleer de kiezer zijn stemticket in de urne inbrengt, moet de kiezer deze barcode scannen.

Waarborgt dit systeem - zoals u, geachte heer Picqué, dat heeft bevestigd, “de zekerheid en de veiligheid van de stem, terwijl het eveneens toelaat het vertrouwen van de kiezer te winnen d.m.v. de mogelijkheid tot rechtstreekse democratische controle”?

Het vertrouwen van de kiezer laat zich niet afdwingen. Het kan slechts berusten op voor eenieder begrijpelijke en transparante procedures. Alleen een verkiezing die wordt gerealiseerd onder effectieve controle van de burger-kiezer kan bij deze laatste vertrouwen wekken.

De enige geldige stem kan enkel deze zijn die voor een mens leesbaar is.

Het voorgestelde systeem houdt het in het stemhokje afdrukken van een hybride stem-ticket - dat de stem enerzijds in een voor de kiezer leesbare, maar anderzijds ook in een uitsluitend voor een computer leesbare vorm - in. Het is echter wél die voor de kiezer onleesbare en oncontroleerbare vorm die zal worden geteld. Dit is totaal onaanvaardbaar.

Alleen een mens kan de geldigheid van een stem bepalen, en dat maakt een controle van élk stembiljet noodzakelijk.

Net zoals een traditioneel stembiljet kan een stemticket niet als geldig worden beschouwd als het op een of andere manier identificatie van de kiezer mogelijk maakt. Alleen de effectieve controle van het gehele stemticket door de kiezers-bijzitters die met de telling belast zijn laat toe de geldigheid ervan te bepalen. Dit is immers de enige mogelijkheid om het ontbreken van enig spoor dat toelaat de kiezer te identificeren en dat bijgevolg de stem ongeldig zou maken, vast te stellen.

De inhoud van de stem-urne kan verschillen van deze die door de computer van de voorzitter van het stembureau geteld werd.

Het is onmogelijk om te waarborgen dat het geheel van de door de computer van de voorzitter van het stembureau gescande tickets overeenkomt met het geheel van de tickets in de urne. Het is de kiezer die zijn hybride ticket scant en vervolgens in de urne inbrengt. Die kiezer zou kunnen beslissen zijn ticket in de urne in te brengen zonder het gescand te hebben, of zijn/haar ticket te bewaren en helemaal niks in de urne in te brengen, of er iets anders dan het ticket in te laten vallen. Er is evenmin enig bewijs dat zijn/haar stem op correcte wijze door de computer van de president van het stembureau werd geregistreerd.

Het systeem met de chipkaarten laat niet toe het aantal stemmers te controleren.

In het systeem met papieren stembiljetten, en zelfs in het systeem met de magnetische kaart, is precies geweten hoeveel stembiljetten of magnetische kaarten bij opening van het stembureau beschikbaar zijn. Dit aantal kan en moet worden vergeleken met het aantal kiezers die zich hebben aangemeld en met het aantal stembiljetten/magnetische kaarten die overblijven.
Deze elementaire verificatie is in het Smartmatic-systeem, dat gebruik maakt van opnieuw te initialiseren chipkaarten, niet langer mogelijk. Alleen een manuele telling van het aantal tickets en een vergelijking daarvan met het aantal kiezers dat heeft gestemd zou deze controle nog mogelijk maken.

Met het Smartmatic-systeem wordt elk menselijk toezicht bij de tellingen inefficiënt gemaakt.

Het vooropgestelde doel van de invoering van een hybride systeem met tickets is het kunnen tellen, kunnen hertellen maar vooral kunnen controleren of het door informatica bepaalde deel van het stemsysteem geen gewilde of onvrijwillige fouten - respectievelijk door fraude of door een ‘bug’ in het systeem - voortbrengt.
Om de stemtickets op correcte manier te kunnen gebruiken, dienen deze voldoende groot te zijn om ze voor telling en hertelling te kunnen sorteren en op stapels te leggen. Wegens hun geringe omvang, hun zeer kleine lettertype en het feit dat ze de neiging hebben op te krullen zijn ze echter ongeschikt om door mensen te worden geteld.

Bovendien...

... hoe kan bij afwezigheid van een wet die het gebruik ervan regelt een stemsysteem betrouwbaar worden verklaard?

De voorgaande overwegingen spruiten voort uit de gegevens die ons op het ogenblik ter beschikking staan, maar om een definitief oordeel te kunnen vellen, ontbreekt het ons aan een fundamenteel element: een kieswetgeving die met dit nieuwe systeem rekening houdt.
Wij zijn inderdaad zéér ongerust vast te moeten stellen dat het nieuwe stemsysteem door de politieke overheden wordt aangenomen zonder dat er een wet voorhanden is die het gebruik ervan regelt.
Dat verplicht ons ertoe ons te beperken tot gissingen op basis van wat we bij het eerste ‘publieke’ experiment van 27 oktober 2011 hebben kunnen waarnemen.
In het geval van de papieren stembusgang voorziet de kieswetgeving op erg precieze wijze hoe de kiesverrichtingen dienen te verlopen, en dit vanaf het voorleggen van de lijsten met kandidaten tot en met de optelling en bekendmaking van de resultaten, met inbegrip van alle stappen die het de kiezers en énkel de kiezers mogelijk maakt slechts één keer en in het geheim te stemmen tijdens die verkiezingen waartoe ze van rechtswege toegang hebben.
Diezelfde wetgeving waarborgt eveneens de transparantie van en de controle door de burgers op het tellen en samentellen van de uitgebrachte geldige stemmen.

Zal dat ook het geval zijn voor het Smartmatic-systeem?

Vindt u in het licht van dit alles uw steun aan dit nieuwe procédé op z’n minst niet overhaast, Meneer de Minister-president?

Wij begrijpen niet waarom u de optie van het papieren stembiljet - die nog steeds geldig is voor een meerderheid der Belgen en voor zowat alle Europese kiezers - wilt versmaden, terwijl ze nochtans aan alle voorwaarden voor een democratische stembusgang voldoet: gewaarborgde geheime stem en controle van de burger over het geheel van de stemverrichtingen. De stemming op papier is eenvoudig, voor eenieder begrijpelijk en niet duur. Haar enige “ongemak”, dat voor ons nochtans een kwaliteit is, is dat het de burgers mobiliseert en verantwoordelijk maakt door hen zowel in de hoedanigheid van actoren als in de hoedanigheid van getuigen aan de verkiezingen deel te doen nemen.

Carl Devos, Patricia Fenerberg, David Glaude, Hendrik Laevens, Elisa Rigo, Michel Staszewski, Claire Verhesen, Pierre-Antoine Verwilghen, leden van de burgervereniging « Voor een Ethiek van de Verkiezingsautomatisering »

14 maart 2012