13/05/2012: Digitaal Stemmen in Vlaanderen: reactie

Geachte,

Ik ben lid van de vereniging VoorEVA, Voor een Ethiek van de Verkiezings Automatisatie, en één van onze sympathisanten maakte mij attend op de publicatie op uw web site over digitale stemming.

In deze tekst meldt u voorstander te zijn van digitaal stemmen en brengt u daarvoor een aantal argumenten naar vooren. Graag was ik zo vrij op deze argumenten te mogen reageren, maar ook wou ik mij er van vergewissen dat VLABEST op de hoogte is van het feit dat digitaal stemmen in vrijwel alle ons omliggende landen recent werd of wordt afgeschaft. Inderdaad, steeds meer landen komen tot de realisatie dat de huidige stand van techniek het niet toelaat om een digitaal stemsysteem aan de bieden dat aan de transparantie en controle eisen van een democraties stemsysteem voldoet. Het "moderne" inzicht op dit gebied lijkt dus eerder te wijzen in de richting van een keuze voor papier stemmen, en het willen gebruiken van computers bij de stembusgang lijkt de laatste tijd, en hoewel dit misschien tegenstrijdig lijkt, meer en meer een "verouderde" visie te zijn.

Maar laat ik eerst zo vrij zijn op uw vermeende voordelen te mogen reageren alvorens terug te komen op de details van de internationale teruggang van elektronisch of digitaal stemmen.

 het gebruik van moderne technologieën in het verkiezingsproces;
Dit mag natuurlijk niet een doel zijn op zich zelf. Introductie van technologie is immers pas verantwoord als het een werkelijk prakties of financieel voordeel opleverd.

 de stemopneming en de bekendmaking van de resultaten verloopt sneller
Dit is wat men vaak denkt, echter, de ervaringen met het bestaande digitale stemsysteem wijzen eerder in de andere richting. Elektronische stembureaus hebben meestal langere rijen en kunnen op een zelfde tijd minder kiezers ontvangen dan die die met podlood en papier opereren. Ook zijn vaak de resultaten van elektronisch stemmen in ons land later bekend dan de resultaten van het papierstemmen. Het is immers voldoende om bij één telbureau een technies probleem te ondervinden opdat er een onderzoek moet plaatsvinden met technische experten, waardoor vaak de elektronische resultaten pas laat toekomen. Bij nationale of regionale verkiezingen is dit haast altijd wel ergens het geval geweest. Enkel bij lokale (gemeenteraads) verkiezingen is bij die gemeenten waar zich geen technies probleem voor doet het resultaat inderdaad sneller beschikbaar. Maar dan nog kan men zich de vraag stellen of het sneller kennen van het resultaat de hoge kosten verantwoorden. Zowel hoge financiele kosten als de kosten in transparatie en vertrouwen in de democratie.

 en betrouwbaarder;
Hier moeten we twee vormen van betrouwbaarheid onderscheiden. Zo is er de functionele betrouwbaarheid (in hoeverre zijn er risiko’s betreffende het vlot verlopen van de stembusdag) en dan is er de betrouwbaarheid van het resultaat (in hoeverre kunnen we er gerust in zijn dat het resultaat overeenkomt met de werkelijke keuzes van de kiezers).
Op beide vlakken moeten we constateren dat elektronisch stemmen kwa betrouwbaarheid helaas onder doet in vergelijk met papierstemmen.
De betrouwbaarheid van functioneren is immers veel fragieler dan bij papier stemmen. Computers kunnen in panne vallen (en doen dat ook), er kan stroompanne zijn, en er moet dus steeds een depannage equippe paraat zijn.... Dit alles is niet nodig met papier stemmen. Rode potloden vallen zelden in panne en zelfs bij volledige stroompanne kan in de meeste stembureaus met daglicht nog worden verder gestemd.
De betrouwbaarheid van het resultaat is een probleem omdat het niet meer door de stem- en telbureau leden ("het volk") zelf gecontroleerd kan worden. In feite is het nu een software die telt, draaiend op een personal computer. Buiten het feit dat wij allen weten dat alle computers "gehackt" kunnen worden, moeten we ook vertrouwen op die software zonder dat de stem- en telbureau leden zelf ook maar enige controle kunnen uitvoeren. Precies om deze reden werd onlangs in Duitsland het elektronisch stemmen door het grondwettelijk hof verboden. Elektronische stemsystemen die een dergelijke controle wel inhouden zijn tot op heden nog niet op de markt verschenen. We mogen ook niet vergeten dat in Belgie er vrijwel elke stembusgang ernstige problemen met de elektronische resultaten worden gemeld. En dit terwijl het huidige elektronische stemsysteem enkel de detectie van fouten toelaat als zij tot onmogelijke resultaten lijdt. En dit gebeurt zeer regelmatig. Zo kreeg in 2003 een kandidaat in Schaarbeek duizenden stemmen meer als er kiezers waren. In Antwerpen 2004 werd bij toeval ontdekt dat de resultaten van een twintigtal stembureaus niet correct ingelezen waren, en dus niet waren meegeteld. Het bestand was onleesbaar en er was geen waarschuwing geweest. In Luik 2006 hadden kandidaten bij een tussentijds resultaat meer stemmen dan bij het eindresultaat... Deze onmogelijke uitkomsten laten vermoeden dat er ook fouten met mogelijke uitkomsten geweest moeten zijn, maar die niet ontdekt zijn geweest.

 een vermindering van het aantal bijzitters;

Enkel de bezetting van telbureaus vervalt. De stembureaus zelf hebben zelfs vaak meer bijzitters nodig als bij papierstemmen, blijven de stembureaus langer open en ook moet er minstens één van de bijzitters informatica kennis hebben. Dit is niet altijd zo gemakkelijk te vinden. Het totaal aantal benodige bijzitters is inderdaad wel lager, maar is dit werkelijk zo een groot voordeel? Is participatie van de bevolking in het verkiezingsproces niet juist zo belangrijk? Ook mag men aannemen dat zou men al was het maar een fractie van de kosten van het elektronisch stemmen aanwenden aan een sensibiliseringscampagne over het belang van de democratie en het belang van de participatie van de burger daarbij, het waarschijnlijk niet meer zo moeilijk zal zijn om genoeg bijzitters te vinden voor alle stem- en telbureaus te equipperen.

 een vermindering van de kosten;

Tot nu toe is er nog geen vermindering van kosten door elektronisch stemmen geconstateerd. In tegendeel is elektronisch stemmen altijd veel duurder gebleken dan stemmen met papier. Cijfers van het ministerie van binnenlandse zaken in Belgie vermelden dat voor de kost van papier stemmen rond de 1,5 EUR moet worden gerekend (alle kosten inbegrepen, inclusief de vergoedingen voor bijzitters) en voor elektronisch stemmen een kost van 4.5 EUR. Elektronisch stemmen kost dus 3 voudig meer als stemmen op papier. Ook als de aangekochte machines afgescheven zijn is de kost nog steeds hoger, voornamelijk vanwege de hoge onderhoudskosten en de kosten voor reparatie personeel van privé firma’s dat stand-by is op de kiesdag.

 het vermijden van ongemakken met té grote stembiljetten die de keizer onmogelijk kan manipuleren.

Het is waar dat dit een ongemak is, maar elektronisch stemmen, met zijn gebrek aan transparantie en al de risiko’s van dien, zou niet aangevoerd mogen worden als enige oplossing voor dit probleem. Kreatief denken kan ook oplossingen bieden aan dit probleem zonder de toevluct te moeten nemen aan elektronisch stemmen. Zo kan mijn overwegen de stemhokjes groter te maken of het stembiljet in een boekjesvorm te drukken. Nog anders zou men de namen van de kandidaten op de binnenkant van het stemhokje kunnen uithangen en dan het stembiljet enkel voorzien van nummers, hetgeen zou toelaten het stembiljet kleiner te maken. Ik ben er van overtuigd dat er nog vele andere oplossingen mogelijk zijn, zonder op digitaal stemmen te moeten teruggrijpen.

Tot slot zou ik nog even de aandacht willen vestigen op het feit dat elektronisch stemmen gedurende de laatste jaren in vrijwel alle landen van de Europeese unie wordt of werd afgeschaft, met enkel twee uitzonderingen: België en Estonië. In Estonië is stemmen per Internet toegelaten maar niet verplicht, en de stembureaus in Estonië gebruiken gewoon papier. Slechts een klein percentage van Estoniers gebruikt het Internet. In Frankrijk is elektronisch stemmen nog toegestaan, maar sinds 2008 is er een moratorium afgekondigd: het is in Frankrijk aan gemeenten niet meer toegestaan om nieuwe gemeenten te equipperen voor elektronisch stemmen. Zo is het elektronisch stemmen in Frankrij dus op de teruggang omdat er wel elk jaar gemeenten zijn die er mee stoppen. Ook betreft elektronisch stemmen in Frankrijk maar een klein percentage van de kiezers (<10%). Ook Duitsland paste elektronisch stemmen toe bij een klein percentage (5%), maar daar is elektronisch stemmen nu door het grondwettelijk hof als ongrondwettelijk verklaard en sindsdien verboden. Ook Nederland, het enige land in Europa waar elektronisch stemmen ooit aan een meerderheid van de kiezers werd opgelegd (95%) kwam daarop terug en stemt sind 2009 weer volledig met papier. Het voorbeeld van Nederland toont ook dat overschakelen van alektronisch stemmen naar papier stemmen perfekt mogelijk is, zelfs na tientallen jaren elektronisch stemmen. De eerste Nerderlandse papier stembusgang na meer als 10 jaar is perfekt en zonder problemen verlopen. Ierland bestelde voor het ganse land stemconputers in 2004 en gebruikte ze uiteindelijk nooit aangezien universitaire studies aantoonde dat ze niet voldeden aan de noden van de democratie. De Ieren verloren zo 53 mj euro aan die aankoop en nog eens extra aan de kosten van jaren lange beveiligde opslag. Ze besloten 6 jaar later de machines te vrnietigen, zonder ze ooit te hebben gebruikt. Engeland, Finland en nog andere landen in de E.U deden testen en evaluaties, maar besloten ook af te zien van elektronische stemsystemen.

Onlangs betitelde Minister Furlan in Wallonië nog het papier stemmen als de meest moderne manier van stemmen. Inderdaad, na de ervaringen van landen als Duitsland en Nederland, lijkt de inzage dat de huidige stand van techniek betrouwbaar en door de burgers gecontroleerd elektronisch stemmen (nog) niet mogelijk maakt inderdaad de "modernste" positie.

Het is misschien ook geen toeval dat de "nieuwe" voorgestelde stemmachines afkomstig zijn uit Venuzuela...?

Met vriendelijke groeten,

Kommer Kleijn